दीपावलीले घर, आँगन, र बालबालिकाको अनुहारमा खुसीको झिलमिलि ल्याउँछ। रंगिन बत्तीको उज्यालोमा दियो बाल्ने र मिठाइको मिठासमा झुम्ने दीपावलीको उल्लासले बालबालिकाको जीवनलाई रंगीन बनाउँछ। तर, यस चमक र धुमधामको जगत् भित्र केही सावधानीका सन्देश लुकेका छन्, जसलाई नसम्झी बालबालिकालाई रमाइलो गराउनु भनेको खतराको निम्ति ढोका खोल्नु हो।
दीपावलीको रमाइलोले बालबालिकालाई धेरै कुरा सिकाउँछ र केही नकारात्मक असरहरू पनि दिन सक्छ। यहाँ दीपावलीको उत्सवले बालबालिकामा पार्न सक्ने सकारात्मक प्रभाव र सावधानी नअपनाउँदा हुन सक्ने समस्याहरूलाई थप रोचक र विवरणसहित प्रस्तुत गरिएको छ:
फाइदाहरू
१. संस्कार र परम्परामा समाहित हुने अवसर
दीपावलीले बालबालिकालाई हिन्दू परम्पराको भव्यता र पौराणिक कथा-कथाहरू बुझ्ने अवसर दिन्छ। लक्ष्मी पूजादेखि भाइटीकासम्म, बालबालिका हाम्रा आदर्शहरू, देवी-देवताका पूजाको महत्व, र धर्मको अर्थमा गहिराइमा प्रवेश गर्छन्। उनीहरू सँगै बसेर दीप जलाउँदा, पूजा गर्दै, संस्कारको थालनीमा रमाउँदा, उनीहरूमा जिम्मेवारी र आस्थाको भावना बढ्छ।
२. सामाजिक सीपको विकास र मित्रताको सम्झना
दीपावलीको देउसी-भैलोले बालबालिकालाई नयाँ साथी बनाउने अवसर दिन्छ। देउसी-भैलोमा छिमेकीहरूसँग रमाइलो गर्दै बालबालिकाले समूहमा कसरी सहयोग गर्ने, काम बाँड्ने, र मित्रता कायम राख्ने कुरा सिक्छन्। यसले उनीहरूको व्यक्तित्व विकासमा ठूलो सहयोग गर्छ। नयाँ साथीहरू बनाउँदै, गीत गाउँदै, नृत्य गर्दै उनीहरूमा आत्मविश्वास बढ्छ र समूहमा काम गर्न सक्ने क्षमतामा वृद्धि हुन्छ।
३. रचनात्मकतामा विकास
दीपावलीमा घर सजावटको काम बालबालिकाको लागि सृजनात्मकता प्रदर्शन गर्ने सानदार अवसर हो। बत्ती र रंगोलीको सजावट गर्दै, उनीहरूमा रङको संयोजन, कलात्मक सोच, र सृजनात्मक सोचको विकास हुन्छ। यसले उनीहरूलाई रंग र आकृतिसँग खेल्न मात्र होइन, कलाको सौन्दर्यलाई पनि बुझ्न सिकाउँछ।
४. समृद्धि र खुसीको अनुभव
दीपावलीको समयमा नयाँ लुगा, मिठाइ, र उपहार पाएर बालबालिकाको खुसीको सीमा हुँदैन। यसले उनीहरूको मानसिक सन्तुलनलाई सकारात्मक बनाउँछ, किनभने उनीहरूले रमाइलोको अनुभव गर्छन् र तनावबाट मुक्त रहन्छन्। तिनको अनुहारमा आउने चमक र मुस्कानले परिवारको माहोललाई नै उज्यालो बनाउँछ।
बेफाइदाहरू
१. अत्यधिक चिनी र चिल्लो परिकारले स्वास्थ्यमा नकारात्मक प्रभाव
चाडपर्वमा मिठाइको आकर्षण यस्तो हुन्छ कि बालबालिका थाक्ने नामै लिंदैनन्। तर, धेरै मिठाइ र चिल्लो परिकारले उनीहरूको स्वास्थ्यमा खराब असर पार्न सक्छ। धेरै चिनी खाँदा उनीहरूको दाँत कमजोर हुन सक्छ र मोटोपनको सम्भावना बढ्छ। पेट दुख्ने, पाचनमा गडबड हुने, र अपचजस्ता समस्या देखिन सक्छन्।
२. वायु प्रदूषण र श्वासप्रश्वासमा समस्या
दीपावलीको पटाकाले बालबालिकाको स्वास्थ्यमा नराम्रो असर पार्न सक्छ। पटाकाका कारण हावा प्रदूषण हुनाले एलर्जी, दम, खोकीजस्ता समस्या देखिन सक्छ। यसले विशेषगरी दम, एलर्जी, वा कमजोर प्रतिरोध क्षमता भएका बालबालिकालाई बढी असर गर्छ।
३. आगलागी र चोटपटकको जोखिम
पटाका खेल्दा ध्यान नदिंदा बालबालिकाले चोटपटक लगाउने वा आगलागीमा पर्न सक्ने जोखिम हुन्छ। रमाइलोमा पटाका चलाउँदा जलन वा अन्य चोटपटक लाग्न सक्छ। यसले बालबालिकालाई दीर्घकालसम्म पीडा दिन सक्छ र अभिभावकलाई तनावको सामना गराउँछ।
४. अबेर रातसम्म जागा बस्नाले स्वास्थ्यमा असर
दीपावलीको उत्साहमा बालबालिका अबेरसम्म जागा बस्दा उनीहरूको निद्रा प्रभावित हुन्छ। निद्राको कमीले उनीहरूको मानसिक र शारीरिक स्वास्थ्यमा असर गर्छ, जसले उनीहरूको ध्यान र एकाग्रतामा कमी ल्याउँछ। यसले उनीहरूको अध्ययन र क्रियाकलापमा असर पर्न सक्छ।
समाधान र सुझावहरू
१. स्वस्थ खानाको प्रबन्ध
मिठाइ र चिल्लो परिकारको सट्टा स्वस्थ विकल्पमा ध्यान दिनुपर्छ। घरमै कम चिनी र चिल्लो परिकार बनाएर बालबालिकालाई दिनु, फलफूल र सुक्खा मेवाको व्यवस्था गर्नाले उनीहरूको स्वास्थ्यलाई राम्रो राख्न मद्दत गर्छ।
२. वातावरणमैत्री दीपावली मनाउने
पटाका नपड्काउने संस्कारलाई बढावा दिनुपर्छ। दियो, मैनबत्ती, र बत्ती बालेर वातावरण शुद्ध राख्न सकिन्छ। यसले हावा स्वच्छ रहन्छ, जसले बालबालिकाको श्वासप्रश्वासमा असर नपार्न मद्दत गर्छ।
३. सुरक्षा उपाय अपनाउने
यदि पटाका खेल्नैपर्ने अवस्था छ भने बालबालिकालाई अभिभावकको निगरानीमा मात्र पटाका खेल्न दिनुपर्छ। साथै, आगो निभाउने साधनहरूको व्यवस्था गर्नुपर्छ र प्राथमिक उपचारको तालिम दिनुपर्छ।
४. समयमै निद्राको व्यवस्थापन
दीपावलीको रमाइलो भए पनि बालबालिकालाई समयमै सुत्न र पर्याप्त आराम गर्न प्रेरित गर्नुपर्छ। यसले उनीहरूको स्वास्थ्य र पढाइ दुवैलाई राम्रो बनाउँछ।